Roger Acun
Serwet Ornek, “Uyanmış prenses ve prenslere armağandır” diye başlıyor millet ve milliyetçilik bahisli kitabına. ‘Netewe ü Neteweperweri’ ismiyle yayımlanan kitap J&J Yayınları tarafından yayımlandı.
Milliyetçilik üzere oylumlu bir sıkıntıyı kavramsal genişliği içinde onlarca büyük düşünürün toplumsal, siyasal, antropolojik ve iktisadi tahlilleriyle ele alan müellif, millet ve milliyetçilik kavramlarını yalın bir Kürtçeyle ve panoramik bir bakışla irdeliyor.
Ornek, milliyetçiliğin tarifi ve manası kısmında İbn Haldun’dan başlayarak Balibar, Anthon Giddens, Erikson, Hobsbawn, Benedict Anderson, Adorno, Ernest Gellner üzere düşünürlerin milliyetçilik tariflerini inceleyip bu tanımlar ortasında münasebetler kuruyor ve tariflerin, birbirlerini tamamlayan ya da dışlayan taraflarını gözler önüne seriyor.
Netewe Ü Neteweperweri, Serwet Ornek, 192 syf., J&J Yayınları, 2022. Milliyetçiliği “siyasetin kaynağı ve toplumun gücü” olarak niteleyen müellif, “Millet mi milliyetçiliği doğurmuştur, yoksa milliyetçilik mi milleti doğurmuştur?” sorusunun cevabını rasyonel tahlillerle tartışıyor. Köylülüğün dejenerasyonu ile milliyetçiliğin ortaya çıkışı ortasında bir bağ kuran muharrir, ulusal kimliğin çok boyutlu olarak ele alınması gerektiğini ve bu kimliğin öbür toplumsal kimliklerle mutlak bir etkileşim hâlinde olduğunu tabir ediyor.
Milli kimliğin inşasında mitler, tarihi ve kültürel anıtlar, gelenekler, lisan ve inanış üzere folklorik ögelerin değerine akademik kaynaklardan yaptığı atıflarla dikkat çeken muharrir, tarihte bağımsızlığı için gayret eden milletlerin, güçlerini ulusal şuurdan aldığını vurguluyor. Ayrıyeten insanların çağdaş dünyada kendilerini inançta hissetmeleri ve temel haklardan şartsız yararlanabilmeleri için bir millete mensup olmanın gerekliliğini dillendirir.
Hobsbawn’ın “Milliyetçilik toplumsal bir mühendislik ürünüdür” telaffuzunu refere eden Serwet Ornek, Benedict Anderson’un milliyetçiliği hayali ve sentetik bir kavram olarak ele almasıyla milliyetçiliğin, toplumsal mühendislik eseri olduğu tezinin birbirini beslediğini dillendirir. Alman filozof Herder’in folklor ve milliyetçilik konusundaki fikirlerinden de kelam eden muharrir, folklorun, milliyetçiliği besleyen ana kaynaklardan biri olduğu görüşünü ayrıntılandırır.
Kitabın ikinci kısmını tarihi süreç içinde millet ve milliyetçilik sorununa ayıran müellif, 20. yüzyıl başlarında nasyonalizmin, ulus-devletlerin mayası olduğunu ve ırkçı milliyetçilerin hayallerinin, ezilen halkların kâbusu olduğunu söz eder. Milliyetçiliği çağdaş bir icat olarak pahalandıran tezleri olumlayan Ornek, krallık ve imparatorlukların inşa sürecinde milliyetçilik fikrinin olmadığını belirtir ve bu fikrin daha sonra ortaya çıktığı görüşünün altını çizer.
GENEL KABUL GÖREN MİLLİYETÇİLİK TEORİLERİ
Kitabın üçüncü kısmında genel kabul gören milliyetçilik teorilerine geniş yer ayıran müellif, bu teorilerin kaynağını, çıkmazlarını ve çelişkilerini objektif olarak aktarır. Bu kısımda asimilasyon üzerinde durularak öteki bir lisanla eğitilen bir milletin ruhunun dejenere olduğu, bundan dolayı lisanın, ulusal kimliğin zırhı olduğu tezi ayrıntılandırılır. Muharrir, milleti büyük bir aile olarak nitelendirir lakin bu aile içinde birtakım fertlerin birbirine benzemediğini, bundan dolayı er ya da geç bu ailenin bir gün dağılabileceğini Gellner’in fikirleriyle takviyeler.
Kitabın dördüncü kısmında milliyetçilik tipolojilerine dair tahliller yapan muharrir, kültürel milliyetçilik, teritoryal, etnik, muhafazakâr milliyetçilik, devleti kutsayan milliyetçilik, ırkçılık, yabanî milliyetçilik, Doğu Batı milliyetçiliği, egemenlerin ve ezilenlerin milliyetçiliği, resmi milliyetçilik üzere sorunlara odaklanır.
DİL VE MİLLİYETÇİLİK İLİŞKİSİ
Kitabın finalinde millet ve milliyetçilik, tarih, ulusal şuur, medya, etnisite, ırkçılık, ulus- devlet ortasındaki alakaları tartışan muharrir; din, lisan, kültür ve edebiyat üzere sorunları de millet ve milliyetçilik bağlamında geniş bir perspektiften kıymetlendirir ve bu kavramlar içinde bilhassa lisan ve milliyetçilik ilgisine dikkat çeker.
Serwet Ornek, bu pahalı çalışmasını Mîr Celadet Bedîrxan’ın Hawar mecmuasının 1933 yılında çıkan 20’nci sayısında yer verdiği “Gazinda Xencera Min” (Hançerimin Sitemi) isimli yazısıyla taçlandırır; millet ve milliyetçilik konusundaki duruşunu bu yazının kıssadan payıyla somutlaştırır. Bu yazı, güçlü metaforlar barındırır: Hançer, savaşı, kalem ise lisan ve medeniyeti temsil eder. Kadim vakitlerde kan döken sedef saplı hançer artık kalemi sertleştirmeye yarayan bir araçtan öte bir şey değildir. Mir Celadet, kana susamış hançerin sitemlerine kulaklarını tıkamış, hançeri kınına yerleştirmiş ve milletin varlığının kanıtı olan lisanın gücüne sığınmıştır.